OKUL FOBİSİ

Okul fobisi çocuklar/ergenler, ebeveynler, öğretmenler ve okul personeli için stresli bir sorundur. Okula gitmemenin, devam etmemenin öğrenciler üzerinde sosyal, duygusal ve akademik gelişimi üzerinde önemli etkileri vardır. Okul fobisine genellikle depresyon ve anksiyete gibi bozukluklar eşlik etmektedir. Bu sorunu erken tespit edip sonuçları daha da büyümeden uygun müdahalelerde bulunmak çok önemlidir. Okul reddinin değerlendirilmesi ve bu durumun yönetilmesi; ebeveynlerin/bakım verenlerin, öğretmenlerin ve ruh sağlığı uzmanının işbirliği içinde olmasıyla çözülebilir. Çocuklar genellikle fiziksel semptomlarla (ör: karın ağrısı vb.) başvururlar. Tıbbi sorunları eleyebilmek için bir doktor muayenesi gereklidir.

Okul fobisi; çocuğun okulda bulunmaktan hoşnutsuz olması, okula gitmek istemekte yaşadığı zorlukları ve psikolojik/fiziksel belirtileriyle yansıtması şeklinde ortaya çıkan bir korku ya da kaygı olarak tanımlayabiliriz. Bu durum bakım verenin mi (ebeveyn/büyükanne vb.) yoksa çocuğun zorluğu mu diye incelemek gerekir. Çünkü anne çocuğunu bir yere bırakma konusunda kaygı yaşıyorsa çocuk da bu duyguları kendi duygusu gibi içselleştirecektir. Sıklıkla okulöncesi ve ilkokul düzeyindeki çocuklarda görülse de akademik hayatın herhangi bir evresinde ortaya çıkabilir.

Okul Fobisi Ve Okul Reddini (Okuldan Kaçma) Ayırt Edebilecek Bazı Özellikler

• Okul fobisi yaşayan çocuk genellikle iyi bir öğrencidir; ancak okuldan kaçan çocuğun akademik olarak güçlükleri olabilir.
• Okul fobisi yaşayan çocuk okula gitmediğinde evde durur; ama okuldan kaçan çocuk evde durmak istemez, dışarıda vakit geçirmek ister.
• Okul fobisi yaşayan çocuk uzun sürelerde okula gitmez; ancak okuldan kaçan çocuk aralıklarla okula gitmeme durumu gösterir.
• Okul fobisi olan çocukların ebeveynleri çocuğun okula gitmediğini bilirler; ancak okuldan kaçan çocuğun ebeveynleri okulda olmadığından habersizdir veya geç haberdar olurlar.

Okul Fobisi Yaşayan Çocuklarda Görülen Belirtiler

• Karın ağrısı,
• Kusma,
• İshal,
• Baş ağrısı,
• Baş dönmesi,
• Sık idrara çıkma,
• Yürüme güçlüğü,
• Sırt ağrısı,
• Boğaz ağrısı,
• Yüz renginin solması,
• Terleme gibi belirtiler görülebilir.

Okul Fobisinin Sebepleri Nelerdir?

-Çocuğun kendisiyle ilgili boyut

• Yeni durumlara adapte olmakta yaşanılan güçlükler,
• Sosyal beceri eksikliği,
• Ebeveynden ayrılma kaygısı,
• Okula giderse kontrolünü yitireceği korkusu (anne ve baba kavgaları, kardeşle geçirilen zaman vb.)
• Öğrenme güçlüğü,
• Dikkat eksikliği Hiperaktivite bozukluğu,

-Aile boyutu

• Çocuğu yalnız bırakma konusunda ebeveynlerin sürekli tehdit etmesi,
• Çocuktan yaşına uygun olmayan taleplerde bulunma,
• Fiziksel ve duygusal ihtiyaçların karşılanmaması,
• Aile içi şiddet,
• Parçalanmış/boşanmış aile yapısı,
• Ebeveynlerin psikopatolojisi,
• Aile üyelerinden birinin fiziksel bir hastalık öyküsü,
• Uzun süre hastane yatışı,
• Ebeveyn ya da evcil hayvan kaybı,
• Evde kendinden küçük bir kardeşin olması,
• Çocuğun akademik başarısıyla ilgili düşük ya da çok yüksek beklentiye sahip olma,
• Ailede (özellikle annenin) yaşanan ayrılma kaygısı

-Okul ve akran boyutu

• Zorbalık,
• Azarlama,
• Alay etme,
• Çok otoriter bir öğretmen figürü,
• Çeşitli sebeplerden dolayı okuldan uzak kalma/taşınma/göç

Okul fobisini tetikleyen pek çok sebep bulunmaktadır. Çocuğun kendisi, ailesi, akranları, okul ortamı ve toplumdan kaynaklanan çeşitli risk faktörleri bulunmaktadır. Bu sebeplerin varlığı her zaman okul fobisi olacağını söylemez. Ancak okul fobisi olduğu zaman üzerinde çalışılması gereken önemli konuların olduğu söylenebilir.

Okul Fobisi Nasıl Tedavi Edilir?

Pek çok durumda olduğu gibi okul fobisinde de erken müdahale oldukça önemlidir. Değerlendirme ve tedavi aşamalarında ebeveynler, öğretmenler, okul idarecileri, okuldaki psikolojik danışmanın işbirliği içinde olması gereklidir. Her çocuğun okula gitmeme durumu farklı sebeplerden olacağı için tedavi planı çocuğa özel oluşturulmalıdır.

Tedavi sırasında çocuk okula gitme konusunda desteklenirken aynı şekilde bakım verenlerin de (anne-baba vs.) eğitilmeleri, onların da desteklenmeleri gereklidir. Çünkü bir taraftan çocuğun okula gitmesini isteyip diğer taraftan da üzülmemesi için evde kalmasına müsaade etme durumu sıkça yaşanmaktadır.

Ailelerin yapabileceği şeyler olarak şunları sayabiliriz:

• Çocuğun korkularını ve kaygılarını anlamaya çalışın. “Korkacak/Ağlayacak bir şey yok.”, “Büyüdün artık ağlama.” vb. cümleler yerine “Anlıyorum zorlanıyorsun.”, “Bu senin için çok zor.”, “İhtiyacın olduğu kadar yanındayım.” gibi empati cümleleri kullanın.
• Eleştirmeden dinleyin.
• Ev ortamını mümkün olduğunca düzenli tutun.
• Okulla ilgili güzel ama abartmadan cümleler kurun.
• Okula gitmesi konusunda teşvik edici bir tutum sergileyin.
• İlk başlarda çocukla birlikte okula gidin. Ancak günden güne bu süreyi azaltarak okulda tek başına kalabilmesini ödüllendirebilirsiniz.

KAYNAKÇA

• Chitiyo, M. ve Wheeler, J. J. (2006).School phobia: understanding a complex behavioural response. Journal of Research in Special Educational Needs, 6(2 ); 87–91. doi: 10.1111/J.1471-3802.2006.00063.x
• May, H. ve Avcı, R. (2021). Okul reddinin yordayıcısı olarak lise öğrencilerinin ebeveynlerinden  algıladıkları duygusal istismar. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18 (48); 202-221.
• Oltmanns, T. F., Neale J. M. ve Davison, G. C. (2003). Anormal psikolojide vaka çalışmaları. (Ed. İ. Dağ). Türk Psikologlar Derneği Yayınları, Ankara.