Yetişkinlerde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkati oluşturan çok sayıda ve birbiriyle iç içe geçmiş bileşen vardır. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu geçerli, tıbbi, psikiyatrik bir tanıdır. DEHB çocuklukta başlar. Anne babadan birinde DEHB olma durumunda çocukta DEHB olma ihtimali yüzde 50’dir. DEHB olan birçok çocuğun erişkin dönemde de belirgin yakınmaları devam eder. DEHB olan kişiler 3 temel alanda zorluk yaşar: Dikkat Eksikliği, Dürtüsellik ve Hiperaktivite.

Hiperaktivite; huzursuzluk, yerinde duramama, her zaman hareket halinde olma, oturamama, dikkatsizlik, dikkatin kolayca dağılması, çabuk sıkılma, düzenli olamama, bir görevden diğerine geçmekte zorlanma, plan yapmakta güçlük, odaklanma güçlüğü, sıkıcı olan ya da çekici olmayan işleri yapamama şeklinde görülür.

Dürtüsellik; kendini kontrol edememe, sıklıkla başkalarının sözünü kesme, soru bitmeden cevabını verme, uygunsuz yorumlarda bulunma, düşünmeden hareket etme, daha sonra utanacağı şeyler yapma, sırasını bekleyememe belirtileri ile kendini gösterir.

DEHB toplumda erişkinlerin yaklaşık yüzde 3-5’ini etkileyen bir rahatsızlıktır. Okul, aile, arkadaşlık, iş ve toplumla ilişkiler alanında zorluklar oluşturur. Düşük başarı, işsizlik, ekonomik sorunlar, ilişki sorunları erişkin DEHB’nin yol açtığı sorunlardandır. Erişkin DEHB tedavisinde ilaçlar ilk sırada yer alır ama ilaçlar kişiye sorunlarla baş etmek için gerekli becerileri ve stratejileri kazandırmaz. Önerilen en iyi tedavi ilaçlarla birlikte psikoterapinin kullanımıdır.

DEHB tanısı alan yetişkinlerin, sorunlarını çözmeleri için bazı yöntemler var:

A.Organizasyon ve planlama alanlarındaki güçlükleri aşmak için;

• Randevular için ajanda kullanın.
• Telefon mesajlarını kaydetmek, adresler ve yapılacaklar listesi için not defteri kullanın. Not defteri gereksinim duyduğunuz fakat yapılması için özel bir zaman planlamadığınız bilgileri içermelidir. Ajandayı not defterinizle birlikte kullanırken yapılacaklar listesindeki görevleri ajandanızdaki belli zamanlara taşıyabilirsiniz. Yapılacaklar listesine her gün göz atın ve gerekli değişiklikleri yapın. Randevularınızı farklı kağıt parçalarına değil sadece not defterinize kaydedin.
• Yapılacak işlerin öncelik sınıflandırmasını A, B, C diye ayırın. A en önemli görevlerdir. Kısa zamanda tamamlanmaları gereklidir. Kısa zamanda tamamlanmaları gereklidir. Bugün ya da yarın gibi. B daha az önemlidir ve daha uzun dönemde yapılabilir. Bu görevlerin bir kısmının hemen tamamlanması gerekebilir. Fakat diğer bölümleri sonraya bırakabilir. C en az öneme sahip olanlardır.
• Büyük görevleri yapılabilir basamaklara bölün.

B.Dikkat süresini belirlemek ve çelinebilirliği geciktirmek için;

• Size sıkıcı gelen işlerle uğraşırken dikkat sürenizin ne kadar olduğunu bulun. Çelinebilirliğin geciktirilmesi, size güç gelen etkinlere odaklı kalma yeteneğinizin süresini belirleme ve görevleri o kadar sürelik bölümlere düşürmeyi içerir.
• Dikkati en yüksek seviyede tutabilmek için çelinebilirliği geciktirme basamakları şöyledir:
  • Yanınıza bir defter alın.
  • Daha sonra dikkat süresi kadar kronometrenizi ayarlayın.
  • Bir görev üzerinde çalışmaya başlayın.
  • Dikkatinizi dağıtan bir düşünce aklınıza geldiğinde bunu deftere kaydedin. Fakat o an bu düşüncenin üzerinde durmayın ama yaptığınız işe geri dönün.
  • Kronometredeki süre tamamlandığında mola verin.

C.Çevrenin düzenlenmesi:

• Dikkat dağınıklığı yaşayıp yaşamadığınızı fark edip kontrol etmenizi sağlayacak hatırlatıcılar kullanın. Çelinebilirlik oluşturabilecek telefon, bilgisayar, radyo, pencere, buzdolabı gibi eşyaların üzerine görebileceğiniz şekilde renkli bantlar yapıştırın. Bunları her gördüğünüzde şunu sorun: Şu anda yapmam gereken şeyi mi yapıyorum yoksa dikkat dağınıklığı mı yaşıyorum?

D.Olumsuz düşüncelerde kurtulmak için:

• Organizasyon, planlama, problem çözme ve dikkat dağınıklığını yenme becerilerini geliştirdikten sonra işlevsel düşünme hedeflenmelidir. Bu, sizin sıkıntıya ve duygusal sorunlara yol açan görevlerinizi tamamlamanızı engelleyen düşüncelerinize farkındalığınızın artmasına yardım edecektir. Genelde DEHB’lilerin kullandığı düşünce hataları hep ya da hiç biçiminde düşünme, aşırı genelleme, olumluyu yok sayma, zihin okuma, geleceği okuma, küçümseme, büyütme, felaketleştirme, duygusal çıkarsama, etiketleme, kişiselleştirme, işlevsel olmayan düşünceler şeklindedir. Olumsuz düşüncelerinizi yakalayın. Düşünce hatalarınızı gözden geçirin. Daha dengeli yardımcı düşünceler oluşturun.

KAYNAKÇA:

1. Biedarman,J., Wilens, T.E.Spencer,T.J., Farone,S., Mick,E., Ablon, J.S, & Keily,K.(1996). Diagnosis and treatment of adult attention-deficit/hyperactivity disorder. In M. Pollack & M. Otto & J.Rosenbaum (Eds.), Challenges in critical practice (pp.380-407). New York: Guılford Press.
2. Erişkinlerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunu Yenmek, Bilişsel Davranışçı Bir Tedavi Programı, Safren S.A., Perlman C.A., Sprich S., Otto M.W.HYB Basım Yayın, Ankara, 2011.